? در الهیات مسیحی خدا «خیرخواه مطلق» (Omnibenevolence) است. چنین خدایی چگونه شر می‌آفریند و آن را در سرتاسر گیتی می‌پراکند؟!

? بسیاری از فیلسوفان و برخی از متکلمین اسلامی کوشیده‌اند تا با انکار وجود شر، مسئولیت خدا را از خلقت آن سلب کنند. در نگاه این افراد شر در سنخ موجودات نیست بلکه امری معدوم و از سنخ نیستی است و ارتباطی با خلقت الهی ـ که تنها به موجودات تعلق می‌پذیرد ـ ندارد.

? برای مثال نور امری «موجود» است و آفریده‌شده است اما تاریکی چیزی نیست مگر همان «نبودن نور» و نمی‌توان آن را امری موجود و مخلوق الهی محسوب کرد. در نگاه این جماعت شرور نیز این‌گونه‌اند؛ مثلاً زشتی چهره «زیبا نبودن» و بیماری «سالم نبودن» و گرسنگی «سیر نبودن» است و این نیستی‌ها ربطی به خدای خالق هستی‌ها ندارند.

? قرآن کریم اما نه مانند الهیات مسیحیت سخن گفته است و نه مانند بسیاری از فیلسوفان شر را امری عدمی قلمداد کرده است. خدای قرآن را نمی‌توان خیرخواه ـ به معنای ذاتی که شر را نمی‌خواهد ـ قلمداد کرد.

? آیات قرآن صریحاً خلقت همه موجودات و ازجمله اقسامی از شرور و زشتی‌ها را به خدا نسبت می‌دهد (نساء: 78) و خدای قرآن هیچ ابایی ندارد از اینکه به‌صراحت اعلام کند که شر را آفریده است (فلق: 2).

? به‌راستی چگونه می‌توان او را عله‌العلل و مسبب‌الاسباب و منشاء همه چیز دانست و بر این اعتقاد صحیح تأکید کرد که «برگی از درخت نمی‌ریزد مگر اینکه او بخواهد»، اما درعین‌حال دامن او را از درد و رنج انسان‌ها پیراست و ساحت او را از سیل و طوفان و زلزله و کرونا و … مبرا شمرد.

? این‌ها همه مخلوق خدا هستند؛ خدایی که در قرآن نه خیرخواه به معنای مذکور و نه بی‌مسئولیت در قبال شرور بلکه «حکیم مطلق» است (انعام: 18).

? او درد و رنج و بیماری را آفریده است و شر را در زمره مخلوقات بی‌شمار خود جای داده است اما در ورای این خلقت، «محکم‌ترین کار» را کرده است و «بیشترین حکمت‌ها» را محقق ساخته است. هرچند ممکن است ما سرّ ناپیدای بسیاری از آن‌ها را درک نکنیم.

? در یادداشت‌های بعد می‌کوشم تا از «حکمت مطلق الهی» در قبال خلقت شرور و به‌صورت خاص در قبال اپیدمی کرونا اندکی سخن بگویم.

مهدی شجریان