اوصاف نیکان می‌توان به سه خصلت بارز ایشان اشاره کرد:
1ـ عبادت :
اولین حقیقت روحیه تعبد و انجام عبادت در ایشان است. پیغمبر ختمی‌مرتبت(ص) دراین‌باره می فرماید:
«الإِحْسانُ انْ تَعْبُدَ اللّهَ کَأَنَّکَ تَرَاهُ».([23])
(مقام محسنین یا) احسان، یعنی خدا را به‌گونه ای عبادت کنی که گویی با چشم سر او را می بینی و در برابر او ایستاده ای. آنگاه که بنده با چشم سر او را می بیند، برای نماز چگونه «اللّه اکبر» می گوید؟ چگونه حمد می خواند؟ چگونه رکوع و سجود می کند؟ آن نماز، چه نمازی خواهد شد؟ در این حالت اوج ادب از انسان ظهور می کند. یعنی هنگامی که انسان در برابر حضرت حق «اللّه اکبر» می گوید، در حقیقت برای حضور در پیشگاه ذات اقدس الهی مُحرم می شود. از محضر او هم هیچ‌گاه غایب نمی شود و به تجارت و امور دنیایی مشغول نخواهد شد. این یک شعاع حقیقت نیکان است.
2ـ خدمت به خلق :
اما حقیقت دیگر احسان، نیکی کردن به بندگان خداست. نیکان قوم موسی(ع) به قارون گفتند:
)وَأَحْسِنْ كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ(([24])
به مردم نیکی کن، چنان‌که خداوند متعال با این ثروتی که از راه حلال به تو داده است، به تو نیکی کرده است. این معنای احسان خدا به قارون در قرآن است.
نقل شده است که به یکی از یاران پیغمبر خاتم(ص) گفته شد می‌خواهی عمرت را در چه راهی صرف کنی؟ گفت: می خواهم خدا را عبادت کرده و با جان و دل به خلق خدا خدمت کنم. گفتند: تا چه وقت چنین خواهی کرد؟ گفت: تا هر وقت که در حیات دنیایی باشم. چراکه من عاشق خدمت و عبادت هستم، از عشقم کم نشده، چراغش نیز خاموش نمی شود.
3ـ دقت در عمل :
حقیقت دیگر احسان آن است که بنده اعمال مربوط به خود را به خوبی انجام دهد. اگر نماز و روزه است، به تمام معنا کامل باشد. اگر به دیگران نیکی می کند، بی منّت و پنهانی باشد. بنابراین اگر انسان چنین احسانی داشته باشد:
)إِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ(([25])؛ «یقیناً خداوند پاداش نیکوکاران را تباه نمی‌کند.»
امام محمدباقر(ع) درباره اوصاف نیکوکاران و یا محسنین فرمودند:
«سُئِلَ النَّبیُّ(ص) عَن خِیارِ العِبادِ، فَقَال:الَّذِینَ إذَا أحْسَنُوا اسْتَبشَرُوا، وَإذَا أساؤُوا اسْتَغفَرُوا، وَإذَا أُعْطُوا شَکَرُوا، وَإذَا ابْتُلُوا صَبَرُوا، وَإذَا غَضِبُوا غَفَرُوا([26])؛ از پیامبر(ص) درباره بهترین بندگان سؤال شد، حضرت فرمود: ایشان کسانی هستند که چون کار نیکی انجام دهند، خوشحال و شاد می‌شوند و هنگامی که کار زشتی از آنان سر زند، از خدا طلب مغفرت می‌کنند و زمانی که نعمتی به آنان عطا شود، سپاس می‌گزارند و چون به بلا و آزمایشی مبتلا شوند، صبر و شکیبایی می‌ورزند و هنگامی که از کسی به خشم آیند، گذشت می‌کنند.»
آری، یکی از نشانه‌های نیکان و بندگان نیکو این است که چون کار نیکی مانند عبادت و خدمت به خلق و به کارگیری حسنات از آنان صادر می شود، خوشحال می گردند و خوشحالی آنان به خاطر این است که خدای مهربان توفیق انجام نیکی ها را رفیق راهشان کرده و شادمان از این هستند که جسم و جان و وقت خود را برای خدا هزینه کرده اند.
نیکان یا محسنین انسان هایی هستند که از جمال باطن و زیبایی درون و ارزش های معنوی برخوردارند. بی تردید هنگامی که انسان به زیبایی باطن آنان و ارزش های معنوی ایشان آگاه شود، در قلب خود کشش و محبتی فراوان نسبت به آنان احساس می کند و در حقیقت با این شناخت، به اجرای فرمان حق یعنی محبت و ارادت نسبت به ایشان دست می‌یابد. اخیار به خاطر دارا بودن ارزش های الهی و انسانی مورد توجه خدایند. ازاین‌رو بر انسان لازم است با تکیه بر شناخت آنان به دوستی و مهرورزی نسبت به آنان برخیزد و آنان را برای معاشرت و همنشینی برگزیند و از نفس پاکشان برای تصفیه قلب خود استفاده کند.
مهرورزی به نیکان و دوست داشتن آنان، برای قلب عبادتی بس مهم و زمینه ای برای جلب رحمت و رأفت و عطوفت حضرت حق نسبت به خود است.
البته خداوند رحمان نیز از آن‌ها دست برنمی دارد و ایشان در مقام معیت با حضرت حق به سر می‌برند:
)إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا وَالَّذِينَ هُمْ مُحْسِنُونَ(([27])
—————————————————
[22]. بحارالانوار:7 7/ 24؛ تفسیر حکیم: 3/ 83.
[23]. بحارالانوار:67/196، باب 53، حدیث 2؛ «قَوْلُ النَّبِیِّ(ص) الْإِحْسَانُ أَنْ تَعْبُدَ اللَّهَ کَأَنَّکَ تَرَاهُ فَإِنْ لَمْ تَکُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ یَرَاکَ».
[24]. قصص(28):77؛ «و همان‌گونه که خداوند به تو نیکی کرده [با هزینه‌کردنِ ثروتت، به مردم] نیکی کن!»
[25]. توبه(9): 120.
[26]. الکافی: 2/ 240، باب المؤمن وعلاماته، حدیث 31؛ الامالی«صدوق»: 10، المجلس الثالث، حدیث 4.
[27]. نحل(16): 128؛ «بی‌گمان خداوند با کسانی است که [از او اطاعت کردند، و از محرّماتش] پرهیز داشتند، و نیز با نیکوکاران است»
برگرفته از کتاب سیمای نیک
آخرین نظرات